Termin guzy przysadki jest pojęciem szerokim, obejmuje różnego rodzaju patologie najczęściej o charakterze nowotworowym, ale również zmiany torbielowate czy guzy zapalne i będące efektem zaburzeń rozwojowych tkanek okolicy przysadki.
Statystycznie najczęstszymi guzami (ok. 90%) okolicy przysadki są gruczolaki, będące łagodnymi guzami wywodzącymi się z komórek przedniego płata przysadki. W związku z tym dość często pojęcie guz przysadki jest używane wymiennie z pojęciem gruczolak przysadki.
Innymi guzami okolicy przysadki są guzy nowotworowe wywodzące się z innych tkanek budujących przysadkę, opony czy naczynia tej okolicy należy wymienić m.in. czaszkogardlaka – przewodziaka, oponiaki tej okolicy.
Dość często spotykane bywają też guzy torbielowate, o charakterze guzów nowotworowych czy guzów rozwojowych.
Gruczolaki przysadki są grupą guzów niejednorodnych co do budowy i przebiegu kliniczego. W związku z tym stosowane bywają różnorodne podziały umożliwiające prognozowanie co do możliwości wyleczenia i jego ryzyka. Ponadto podziały takie pozwalają na „naukowe” opracowywanie i porównywanie poszczególnych rodzajów leczenia.
Najbardziej ogólnym podziałem gruczolaków jest podział na gruczolaki czynne i nieczynne hormonalnie.
Guzy czynne hormonalnie to takie, które powstają z linii komórek wydzielających jeden lub kilka hormonów, nadmiar tych hormonów powoduje pewnego rodzaju nadczynność przysadki i objawia się specyficzną chorobą endokrynologiczną.
W przypadku gdy guz wydziela w nadmiarze hormon wzrostu mamy wówczas do czynienia z akromegalią, w przypadku nadmiernego wydzielania prolaktyny z zespołem objawów charakterystycznych dla nadmiaru prolaktyny czyli z tzw. hiperprolaktymemią.
Guzy wydzielające w nadmiarze hormon adrenokortykortopowy (ACTH), podbudzają do nadmiernego wydzielania kortyzolu przez nadnercza doprowadzając do tzw. Choroby Cushinga.
Dość rzadko spotykane są gruczolaki wydzielające hormon tyreotropowy (TSH- hormon pobudzający tarczycę) wówczas mamy do czynienia z nadczynnością tarczycy.
Guzy wydzielające hormony FSH i LH tj. hormony normalnie regulujące czynność jąder i jajników rzadko w nadmiarze powodują istotne zaburzenia kliniczne, najczęściej tego rodzaju guzy zaliczane są do guzów nieczynnych hormonalnie.
Gruczolaki nieczynne hormonalnie to guzy, które nie powodują nadmiernego wydzielania hormonów przysadkowych, objawiają się najczęściej jako zmiany doprowadzające do zaburzeń widzenia poprzez ucisk skrzyżowania wzrokowego lub wywołują objawy neurologiczne jak np. bóle głowy, podwójne widzenie, objawy wodogłowia czy objawy psychiatryczne.
Do guzów nieczynnych hormonalnie zaliczamy gruczolaki nie produkujące lub nie wydzielające hormonów. Rzadko spotykane są gruczolaki, które w badaniach patologicznych mają stwierdzaną obecność hormonów, lecz nie są one wydzielane do krążenia i nie powodują objawów nadczynności, wówczas mówimy o tzw. guzach niemych.
Biorąc pod uwagę jedynie wielkość i budowę gruczolaka wyróżniamy:
Mikrogruczolaki mające do 10 mm w największym wymiarze, makrogruczolaki, których maksymalny wymiar przekracza 10 mm. Wśród makrogruczolaków wydzielane są również tzw. mezogruczolaki mierzące 10-20 mm oraz gruczolaki olbrzymie których maksymalny wymiar przekracza 4 cm.
Z uwagi na charakter rozrostu wyróżniamy gruczolaki nieinwazyjne oraz inwazyjne. Gruczolaki inwazyjne to takie, które mimo bycia guzami łagodnymi posiadają, właściwość naciekania – poprzez trawienie i uszkadzanie naturalnych barier anatomicznych np. kości, opon mózgowych, ścian naczyń, błon śluzowych itp..
Guzy nieinwazyjne rosnąc przepychają sąsiednie tkanki, mogą powodować ich niszczenie jedynie poprzez przewlekły ucisk, ścieńczenie.
