Zapalenie przysadki mózgowej to coraz częściej rozpoznawana, choć wciąż rzadka jednostka chorobowa. W porównaniu do guzów czy torbieli przysadki, występuje niemal 100 razy rzadziej. Szacuje się, że roczna zapadalność na pierwotne zapalenie przysadki wynosi około 1 przypadek na 9 milionów osób, co w Polsce oznacza zaledwie kilkanaście nowych przypadków rocznie. Jeśli doliczyć częstsze postacie wtórne, liczba ta wzrasta do kilkudziesięciu przypadków.
Rodzaje zapalenia przysadki
Pierwotne zapalenie przysadki
Najczęściej ma charakter autoimmunologiczny, a jego dominującą formą jest limfocytarne zapalenie przysadki (ok. 75% przypadków). Dochodzi w nim do nacieku limfocytów, czyli komórek odpornościowych, w obrębie przysadki. Choroba częściej dotyczy kobiet (4–5 razy częściej niż mężczyzn), a typowy czas zachorowania to okres ciąży i połogu.
Rzadsze odmiany to:
- Ziarniniakowe zapalenie przysadki (z mikroziarniniakami),
- Ksantomatyczne zapalenie przysadki (z naciekiem makrofagów),
- Zapalenie IgG4-zależne, związane z chorobą układową.
Wtórne zapalenie przysadki
Powstaje w wyniku:
- obecności torbieli (np. torbiel Rathkego), guzów (czaszkogardlak, germinoma),
- chorób autoimmunologicznych (sarkoidoza, zapalenie naczyń, ziarniniak Wegenera),
- infekcji (gruźlica, kiła, grzybice – np. aspergiloza),
- działań niepożądanych immunoterapii nowotworów (ipilimumab, niwolumab, pembrolizumab).
Objawy zapalenia przysadki
Objawy zależą od lokalizacji nacieku oraz zaburzeń funkcji hormonalnych:
- Bóle głowy – występują u ponad 60% chorych,
- Zaburzenia widzenia – rzadziej (5–10% przypadków),
- Niedoczynność przedniego płata przysadki – w 60–80% przypadków,
- Moczówka prosta – 30–70%, szczególnie w zapaleniu tylnego płata i lejka (infundibulohypophysitis).
Typowe objawy to: osłabienie, nietolerancja zimna, nudności, zaburzenia miesiączkowania, impotencja, wielomocz, suchość w ustach, zmniejszenie libido.
Diagnostyka zapalenia przysadki
Badania hormonalne
Wykazują cechy niedoczynności przysadki: obniżony poziom ACTH, TSH, LH/FSH, kortyzolu, testosteronu (u mężczyzn) i estradiolu (u kobiet), często hiponatremia i hiperprolaktynemia.
Badanie MRI
Nie zawsze pozwala na jednoznaczną diagnozę (często mylone z gruczolakiem). Charakterystyczne cechy to:
- pogrubienie lejka >4 mm,
- powiększenie przysadki (często symetryczne),
- brak widocznego rąbka zdrowej przysadki,
- wzmocnienie kontrastowe opony siodła,
- brak erozji kości siodła tureckiego,
- brak sygnału T1 w tylnej części przysadki.
Biopsja przysadki
To jedyna metoda pozwalająca na pewne rozpoznanie – wykonywana rzadko, najczęściej gdy podejrzewa się chłoniaka, histiocytozę lub guzy zarodkowe.
Leczenie zapalenia przysadki
Leczenie zależy od postaci choroby. W większości przypadków stosuje się:
- leczenie farmakologiczne (kortykosteroidy, leki immunosupresyjne),
- uzupełnianie niedoborów hormonalnych.
Leczenie chirurgiczne (drenaż lub biopsja przysadki) zarezerwowane jest dla przypadków opornych na leczenie zachowawcze, szczególnie z narastającymi objawami neurologicznymi lub wzrokowymi.
